powrót

Karolina Jabłońska

Stefan Krygier (1923 - 1997)

W latach 1946 - 1951 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi pod kierunkiem m. in. Stefana Wegnera i Władysława Strzemińskiego. Nie można nie wspomnieć ogromnego wpływu jaki wywarł na artystę drugi z wymienionych przeze mnie wykładowców. Krygier opublikował wraz ze Strzemińskim artykuł Widzenie gotyku, współrealizował płaskorzeźbę projektu Strzemińskiego Wyzysk kolonialny w kawiarni Egzotyczna w Łodzi, a także pomagał Strzemińskiemu w dokończeniu Teorii widzenia. Z tego okresu pochodzą jego pierwsze obrazy poruszające problemy związane z teorią widzenia, w których artysta rejestrował jednocześnie kolor lokalny, kolor wnętrza oka oraz powidoki (m.in. Okno; Autoportret; pejzaże).

Po ukończeniu studiów podjął pracę w Miejskim Biurze Urbanistyczno - Architektonicznym, a potem w Miastoprojekcie - Łódź, co jest ważne, ponieważ myślenie o architekturze skierowało zainteresowania artysty na przestrzeń i umożliwiło traktowanie obrazu jako określonego układu elementów, powstałego poprzez budowanie. Odtąd w swojej twórczości Krygier będzie rozwijał zagadnienia przestrzeni i widzenia, pozostając jednocześnie w kręgu problemów awangardy.
Od 1957 r. prowadził zajęcia w łódzkiej PWSSP m. in. z Rozwoju form przestrzennych na Wydziale Tkaniny, z Projektowania graficznego i Grafiki żurnalowej na Wydziale Ubioru, w 1968 został kierownikiem Katedry Grafiki i Informacji Wizualnej na Wydziale Ubioru PWSSP w Łodzi, zaś w 1990 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego.

Już w latach 50. pojawiły się jego pierwsze prace inspirowane starożytnym Egiptem. Na początku są to obrazy, w których Krygier operuje dużymi, płaskimi plamami barwnymi oraz grubym konturem, które umieścić można blisko granicy sztuki figuratywnej i abstrakcji. Później motyw egipski przejawia się poprzez obecność łuku. Łuk początkowo stanowił jedynie element towarzyszący, z czasem stał się warunkiem przestrzeni. Artysta pokazywał w takich pracach na jednej płaszczyźnie łuk, ale z różnych perspektyw. Zmieniał się punkt widzenia, zmieniała się perspektywa, z której przedmiot był widziany przez artystę, mimo tego, że był to ten sam przedmiot, zatem nie były to powtórzenia lecz przekształcenia. Krygier, mimo tego, ze przedstawiał ten sam element z różnych perspektyw, jednak każde ujęcie pokazywał osobno. W pracach tych celem było zaobserwowanie zmian formy w zależności od kąta patrzenia. Motyw Egiptu pojawia się w twórczości Krygiera także poprzez pojawienie się postaci tancerki egipskiej wykonującej mostek (pierwszy raz jako samodzielny motyw w 1963r.), która z czasem stała się jednym ze znaków odautorskich artysty.

Lata 60. przyniosły prace inspirowane Egiptem w różnych technikach: grafika, płaskorzeźba (Dolina Królów), malarstwo oraz cykl związany z postacią Golema (Narodziny Golema I, Formowanie Golema), a także bezpośrednio związany z problemami przestrzeni (Znaki przestrzeni III, Przestrzenie IV). To co je wszystkie łączyło to wykorzystywanie przez artystę motywu łuku.

W drugiej połowie lat 60. Krygier rozpoczął cykle Kolineacje i Konflikty. Pierwszy z nich to, jak definiował sam artysta, przekształcenia abstrakcyjnych form w różnych punktach przestrzeni leżących na liniach prostych oraz rozprzestrzenianie się tych form w określonych strefach, podczas gdy Konflikty to wzajemne reagowanie na siebie kształtów i kolorów powstałych w procesie przekształceń. Na oba cykle składały się drewniane formy rzeźbiarskie, o gładkich powierzchniach, w kolorach białym, czarnym i czerwonym. Przypominały one zastygłą lawę, płynną masę, z której wyodrębniały się formy przypominające rodnie. Efekty poszukiwań Krygiera z powyższych cykli artysta zamknął w pracy Ośrodek Kondensacji Formy, która powstała podczas pleneru w Osiekach w 1970r. Praca ta oparta jest na kwadracie podzielonym kratownicą listew, w który artysta wpisał formy znane z Kolineacji i Konfliktów, w tym rodnie, które w OKF stały się źródłem czarnych, czerwonych i białych kulek (czasem dwukolorowych), które uczestnicy pleneru znajdowali w różnych miejscach (zarówno w plenerze, jak i w cukiernicy). Część z nich zabrała znalezione kulki do domów, nadając im nowe funkcje. To przykład pracy konceptualnej, w której artysta, jak sam mówił, pragnął stworzyć "układ otwartej wyobraźni" i "swobodnej gry", dzieło, którego zakres działania nie jest ograniczony w czasie ani w przestrzeni i w którym strefa działania ulega stałemu rozszerzaniu i obejmuje coraz to inne sytuacje wynikające z aktywności uczestników gry. Krygier powracał do tego tematu: w 1971 – 1972 powstał OKF II, a w cyklu Symultanizm formy często przekształcał ten motyw.

Prace z lat 70. są pogłębieniem poszukiwań artysty w dziedzinie formy jako organizacji pewnych elementów, badaniem możliwości ich przekształceń w przestrzeni oraz wzajemnych wpływów. Krygier koncentrując się na przestrzeni stworzył wtedy dzieła oparte niemal wyłącznie na geometrii. Jednocześnie stanowiły one punkt wyjścia do kolejnego, niezwykle istotnego cyklu.

W cyklu Symultanizm formy, nad którym artysta pracował w latach 80. i 90., Krygier postanowił inaczej zbudować obraz. Jeden motyw przedstawiony był z dwóch różnych punktów widzenia: osoby znajdującej się przed obrazem i tej samej osoby, ale będącej "po drugiej stronie płótna", z tym, że oba spojrzenia jednocześnie umieszczane były na płaszczyźnie. Wśród obrazów symultanicznych Krygiera znajdują się i takie, w których nie ma lustrzanego "odwrócenia", a motywy są jedynie multiplikowane (np. "Porwanie Europy II") oraz kilka zawierających zarówno zwielokrotniony motyw, jak i nowy sposób widzenia (np. "Uwięzione w konstrukcji II"), co można uznać za różne odmiany symultanizmu występujące w omawianym cyklu. Celem Krygiera było zaangażowanie wyobraźni widza i aby mu to ułatwić artysta zwrócił się do tradycji malarstwa. Posługiwał się tradycyjnymi środkami malarskimi, stosował perspektywę linearną, powrócił do malarstwa figuratywnego. Mimo tego, że często wykorzystywał motywy znane z historii sztuki – bohaterami prac Krygiera stawały się zarówno postacie mitologiczne, biblijne, jak i historyczne oraz wybrane motywy i tematy, jego postacie są charakterystyczne, zbudowane z ameboidalnych, nieregularnych, przenikających się plam barwnych, którym towarzyszą elementy z wcześniejszych prac: postać egipskiej tancerki, kulki z OSF I, a także postać na tle okna, będąca powtórzeniem ćwiczenia , które artysta wykonywał na studiach. Przenikalność, a właściwie przeźroczystość form, pozwala na pokazanie zjawisk optycznych spowodowanych nakładaniem się kolorów i kształtów oraz ich wzajemnym wpływem, a zatem tych problemów, na które zwracał uwagę Strzemiński. Kiedy patrzymy na postać znajdującą się na pierwszym planie, widzimy nie tylko ją, ale również pejzaż, który znajduję się w głębi obrazu i odwrotnie: obserwując pejzaż widzimy go za "woalem" pierwszoplanowej postaci.

W swojej konsekwentnej twórczości Stefan Krygier poruszał problemy, znane z awangardy, związane z formą, z traktowaniem obrazu jako ściśle określonego układu elementów, powstałego w wyniku budowania, z widzeniem i przestrzenią. Jednocześnie zdecydował się na zaktywizowanie odbiorcy i rozszerzenie procesu patrzenia o widzenie przy pomocy wyobraźni, w której to koncepcji potrafił w twórczy sposób połączyć tradycję i awangardę oraz wszystkie swoje wcześniejsze doświadczenia artystyczne.