|
W połowie lat 20. XX wykrystalizował
się z polskiej sztuce nurt wpisujący się w ówczesne europejskie tendencje
artystyczne. Pod wpływem rosyjskiego konstruktywizmu i suprematyzmu,
oraz holenderskiego neoplastycyzmu młode pokolenie twórców stworzyło
estetykę konstruktywizmu polskiego. W kształtowaniu jej znaczną rolę
odegrała lewicowa ideologia polityczna, propagowana przez Tadeusza Peipera
na łamach krakowskiej "Zwrotnicy". Nowa sztuka miała być stosowna
do nowego porządku świata. Pierwszą jej manifestacją była Wystawa Sztuki
Nowej w Wilnie w 1923 roku, w następstwie której zawiązała się grupa
BLOK kubistów, suprematystów i konstruktywistów (1924-26). W jej skład
weszli: Władysław Strzemiński, Katarzyna Kobro, Mieczysław Szczuka,
Teresa Żarnowerówna, Henryk Stażewski, H.enryk Berlewi, Witold Kajriúksztis,
Maria Nicz-Borowiakowa, Aleksander Rafałowski, Karol Kryński, Maria
Puciatycka, Mieczysław Szulc, oraz Jan Golus.
Organem prasowym ugrupowania było czasopismo "Blok". Ukazywało się w
latach 1924-1926 (11 numerów). Jego wydawcą był S. Rutkowski, redaktorami
zaś m.in.
Żarnowerówna, Stażewski, Miller. Poszczególne numery miały odmienną
szatę graficzną, ale każdorazowo poprzez tekst i typografię wyrażały
konstruktywistyczne zasady ekonomii środków i przejrzystości. Na łamach
"Bloku" prezentowano wypowiedzi i prace członków grupy, a także Theo
van Doesburga, Kazimierza Malewicza, Ludwiga Miesa van der Rohe’a, Laszlo
Moholy-Nagy’ego, Kurta Schwittersa oraz artystów z Czechosłowacji, Łotwy
i krajów bałkańskich.
W 1925 Mieczysław Szczuka ogłosił artykuł programowy grupy "Czego chce
Blok".
Artyści postulowali w nim kolektywizację i mechanizację procesu twórczego,
artystę utożsamiali z robotnikiem i konstruktorem, proces twórczy z
produkcją, dzieło sztuki z produktem, muzeum i pracownię artysty z halą
fabryczną.
Kwestionowali indywidualizm, subiektywizm i natchnienie artysty, odrzucali
dekoracyjność na rzecz całkowitego utylitaryzmu sztuki.
Przepowiadali śmierć sztuki starej – burżuazyjnej, jej konwencjonalnego
języka
i narodziny nowego sposobu tworzenia sztuki, maksymalnie czystej, ścisłej
formalnie, logicznej, podporządkowanej estetyce ekonomii.
W 1926 roku na wskutek różnic poglądowych doszło do rozpadu grupy, Żarnowerówna
i Szczuka prezentowali skrajnie utylitarystyczną wersję konstruktywizmu,
natomiast Strzemiński, Kobro i Stażewski formowali analityczny wariant
kierunku. W efekcie rozłamu ci ostatni w 1927 rozpoczęli współpracę
z grupą Praesens (1926-1929), zrzeszającą głównie architektów m.in.
Szymona Syrkusa, Bohdana Lacherta, Józefa Szanajcę, Stanisława i Barbarę
Brukalskich. Ugrupowanie wydawało także czasopismo pt. "Praesens", ukazały
się jednak tylko dwa numery.
Członkowie stawiali sobie za cel syntetyczną jedność wszystkich sztuk
plastycznych, architektura miała być w pełni zintegrowana z otaczającą
przestrzenią i jednocześnie harmonijnie scalona z dekorującym ją malarstwem
i rzeźbą.
Dominacja problematyki architektonicznej nad doświadczeniami z nową
organizacją przestrzeni doprowadziła do kolejnego rozłamu.
W 1929 roku powstała grupa A.R. (artyści rewolucyjni lub awangarda rzeczywista,
1929-1936). Oprócz W.Strzemińskiego, K.Kobro i H.Stażewskiego w jej
skład weszli dwaj poeci: J.Brzękowski i J.Przyboś.
Ugrupowanie nie organizowało własnych wystaw, a program przedstawiało
w Wydawnictwach z serii "Biblioteki (a.r.)", oraz komunikatach
(deklaracjach ideowych).
Manifest ideowy grupy bazował na założeniach unizmu, teorii stworzonej
przez Strzemińskiego.
A.R. postulowała walkę o nowoczesną sztukę i poezję, odrzucała sztukę
narodową, piętnowała tradycjonalizm i modernistyczny epigonizm. Jej
członkowie głosili współdziałanie plastyki i poezji, utylitaryzm sztuki,
logiki konstrukcji wynikającej z materiału. Kładli nacisk na powiązanie
twórczości z produkcją i oddziaływanie na szerokie masy społeczne. Ponadto
przenieśli centrum działalności awangardy z Warszawy do Łodzi. Utrzymywali
liczne kontakty z międzynarodową awangardą czego efektem było zainicjowanie,
drugiej po Hanowerze, Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej. Obok
prac artystów polskich obejmowała ona dzieła przedstawicieli najbardziej
radykalnej awangardy europejskiej z kręgu paryskich ugrupowań Cercle
et Carré i Abstraction-Création (m.in. H. Arpa, M. Seuphora, T. Van
Doesburga, F, Legéra, M. Ernsta, A. Ozenfanta, E. Prampoliniego.
Całość kolekcji została ofiarowana Muzeum Sztuki w Łodzi.
15 lutego 1931 roku odbył się pierwszy publiczny pokaz kolekcji, składający
się ze 111 prac i prezentujący główne kierunki sztuki awangardowej od
kubizmu, futuryzmu, konstruktywizmu, puryzmu, neoplastycyzmu po surrealizm.
Bibliografia:
1. Z.Baranowicz, Polska Awangarda Artystyczna 1918-1939, WAiF, Warszawa
1975
2. Sztuka Świata,t.9, Arkady, Warszawa 1996
3. A.Turowski, Konstruktywizm polski. Próba rekonstrukcji nurtu (1921-1934),
Ossolineum, Wrocław 1981
|
